De weg uit angst is er doorheen

Wilko Iedema ESSAY over angst, april 2020.

Veel mensen zijn dezer dagen onrustig, rusteloos, nerveus of snel geïrriteerd. Maar angst verzacht als je bereid bent om hem volledig te voelen. Door Wilko Iedema Vrijwel iedereen heeft angst in zich, en het is behulpzaam om daar realistisch, eerlijk en open over te zijn. In crisissituaties komen er vaak angsten aan het licht die er allang waren. Angst maakt dat we ons anders gaan gedragen. Je kunt dissociëren, verkrampen, je terugtrekken uit je gevoel. Sommige mensen vallen uit elkaar, verliezen de regie. Ontkennen is een veelvoorkomende reactie: jezelf wijsmaken dat je niet bang bent. Dan ga je bijvoorbeeld veel praten zonder je gevoelens te laten zien, of juist zwijgen. Soms kun je aan mensen merken dat ze bang zijn doordat ze zich in de communicatie niet echt open en kwetsbaar opstellen. Angst maakt pleasers van ons, want we zoeken een lijntje naar de anderen om maar ons maar niet alleen te voelen, we verlangen naar toestemming en bevestiging, dus vertonen we vooral gewenst gedrag.

Angst die wel toegelaten wordt, is fysiek voelbaar. Het hele systeem spant aan en verkrampt, verstrakt. Er ontstaat een alertheid; sommige mensen krijgen de neiging te vluchten, anderen om te vechten. Die willen van zich af slaan, anderen bij zich weghouden. Beide mechanismes zijn er instinctief op gericht om te overleven en dat is een natuurlijke reactie. Angst beneemt je de adem. De adem stokt, de ademruimte wordt kleiner, we gaan ons inhouden. Als je je daarvan bewust wordt, kun je een paar keer bewust in- en uitademen. Daardoor ga je de angst beter voelen. Je onbewuste probeert je daarvan weg te houden, maar de weg uit angst is altijd erdoorheen. Als je ‘m durft te voelen, wordt je angst werkbaar, dan is het niet die vijand die je denkt.

Veel van hoe we er in ons volwassen leven mee omgaan komt voort uit de opvoeding. In allerlei situaties hebben we als kind angst ervaren als vijand, en we konden er niet mee omgaan. Onze directe omgeving had er vaak een negatieve reactie op, voelde zich onmachtig. Een kinderlijk bewustzijn heeft niet de mentale capaciteit om te begrijpen dat angst een normale menselijke emotie is, bestaansrecht heeft. En dat je angst dus met erkenning en acceptatie moet behandelen, zorg, liefde, koestering en aandacht geven. Als ik nu bang ben, begin ik met dat te erkennen: ik ben bang. Dan vraag ik mezelf af: wie is het in mij die bang is? Ik stel me open voor het kind dat ik was: wie verschijnt er voor mijn geestesoog? Dit kan een herinnering zijn aan een kind van een jaar of zeven, acht, of welke andere leeftijd dan ook. Ik neem dat bange kind gevoelsmatig tussen mijn handen. Ik laat merken dat ik geïnteresseerd ben in dat kinderlijke deel van mij dat angstig is. Er kan een hele keten van angstaanjagende gebeurtenissen zijn die tot op de dag van vandaag met ons zijn blijven meeliften.

De belangrijkste sleutel is je hart ervoor open stellen. Angst is afwezigheid van liefde. Wat we vragen als we bang zijn, is: heb me lief. En dat heeft heel vaak ontbroken – met alle respect voor onze opvoeders, omdat ze niet wisten hoe ze ons de juiste vorm van liefde konden geven. De beste persoon om die liefde alsnog te geven, ben jezelf. En dat kan. Want wat we verlangden als kind en nodig hadden van onze omgeving, is wat al van nature in ons aanwezig is. Iedereen heeft in elk geval dat zaadje in zich. Om te zorgen dat het kan kiemen en groeien zijn bewustzijn en introspectie nodig. Wat we moeten leren, is bij onszelf naar binnen te gaan. Sensitief te worden voor de signalen in ons lichaam en ook leren die te verwoorden.

Je kunt alleen maar beginnen met datgene waarmee je in contact bent; dat is de ingang naar diepere lagen van voelen. Daar komen we veel ongemak tegen: oude pijn, boosheid, angst, eenzaamheid, gevoelens van verlatenheid, verlorenheid en gemis. Als je je hart kunt openen voor je angst van vroeger, als je die angst weer liefdevol bij je kunt nemen, hem kunt eren als het ware, hem niet weg wil hebben – dan kan die angst verzachten. Dat gebeurt niet meteen, maar wel gaandeweg. Je brengt die twee bij elkaar: je open hart, en de angst. De liefdevolle warmte van je hart werkt in op de gevoelens en verkrampingen die aan de angst gekoppeld zijn, en de angstgedachten die erbij horen. De angst zal verzachten als je bereid bent hem volledig te voelen. Daar is tijd voor nodig. Wat niet werkt, is denken: ik moet van die angst af. Of: ik doe dit en dan gaat de angst weg. Dan ben je nog steeds reactief bezig. Je moet het proces tijd geven, omdat het tijd nodig heeft. Het is een uitdaging om een rijk gevoelsleven te hebben, veel te voelen, daarmee stukje bij beetje vertrouwd te raken, er regie over te krijgen.

De bottomline van elke angst is angst voor de dood. Misschien ben je ervan overtuigd: ‘Als ik dood ben, besta ik niet meer.’ ‘Als ik dood ben, weet niemand meer dat ik er was.’ Angst om er niet meer te zijn, niet te bestaan, angst voor het niets, is de diepste laag. Maar wat is niets? Als een cliënt zegt dat hij niets voelt, blijkt dat wel degelijk iets te zijn – misschien voelt hij leegte, een donker gat. Of misschien voelt hij een gedachteloze stilte die hij niet kent. In een wereld waarin denken het hoogste goed is, is een gedachteloze stilte een angstbeeld voor mensen: geen gedachtes hebben, niet kunnen denken! Voor mij is dat het hoogste goed: wat een geschenk, wat een wonder, wat een vrede. Het is waar meditatie uiteindelijk toe leidt.

Je kunt dus leren durven voelen dat je bang bent. Leren voelen hoe je lichaam op de angst reageert, met vasthouden van de adem, verkramping. Dan kun je in beweging komen. Door dieper ademen, bijvoorbeeld, waarbij je misschien merkt dat je gaat trillen, rillen, ongecontroleerd bewegen. Daarmee ontlaadt het lichaam de vastgehouden spanning. Denk dan niet: O god, nou wordt het erger – want dat is alleen de angst voor de angst, en daarmee zet je opnieuw vast wat juist aan het loskomen was. Je kunt je lichaam letterlijk laten lostrillen of shaken, daar zijn meditatietechnieken voor. Massage, aandachtige diepe weefselmassage, werkt ook geweldig. Contactvolle, liefdevolle en oordeelvrije aanraking is essentieel om weer voelend in je lichaam aanwezig te komen. Eindelijk mag je weer echt alles voelen en het is vaak verrassend wat er zoal in je verborgen zit, en een enorme opluchting.

Waar het in essentie om gaat, is dat er een vergroot, versterkt bewustzijn komt. Jezelf de tijd geven is belangrijk, want voelen gaat langzamer dan denken. Vertraging is de ingang om voelend in het lichaam aanwezig te blijven en helpt om uit de angstprojecties op de toekomst te blijven. Niet weten is een staat van openheid waarin er iets door je heen kan komen, iets naar je toe kan komen, iets groters dan jezelf. Je voelt dan dat je verbonden bent met alles en iedereen. Het maakt je zachter in je lichaam, in je hart en in je energie. Dan voel je liefde als een hartskwaliteit, onvoorstelbaar groot en ruim en stil en zacht.

Wilko Iedema biedt de trilogie 'De Angst Voorbij' aan in Wajid. Voor meer info klik hier.

Voor het interview over angst met Lisette Thooft klik hier.